Borsa Nedir?
Borsa, içinde menkul değerler, emtia, döviz, vadeli işlemler ve opsiyon sözleşmelerinin kamuya açık işlem gördüğü organize bir piyasadır. Borsa sermaye piyasası ürünleri ile yatırımcıyı buluşturan güvenilir bir pazar niteliği taşır.
Yatırımlarınızı düzenli olarak farklı enstrümanlar ile değerlendirebilir ve güncel fiyatlara, doğru zamanlı verilere ulaşabilirsiniz. Borsada işlem yapabilmek tabi ki bu kadar kolay değil, piyasayı her an takip etmek ve bir sonraki adımı ön görebilmek en önemli kurallardan biridir.
Borsa kendi içerisinde üç türe ayrılır. Bunlar ticari mal borsası, futures yani vadeli işlem borsası ve kıymetli kağıtlar borsası olarak karşımıza çıkar.
Ekonomi tarihinin en eski borsa türlerinden sayılabilecek ticari mal borsası, sanayi ürünlerinin dışında kalan ham madde veya tarım ürünleri gibi maddelerin alınıp satılabildiği, işlem gördüğü borsa türüdür.
Futures, bir başka deyişle vadeli işlem borsası ise borsa türlerinden günümüzde en çok adı duyulanlardan biri.
Borsa İstanbul’da dört ana piyasa vardır. Bunlar Hisse Senedi (Pay)Piyasası, Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası, Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası, Borçlanma Araçları Piyasası şeklindedir.
Hisse Senedi Piyasası: Borsanın en çok bilinen ve ilgi gören piyasasıdır. Yeni pay alma hakkı, hisse senedi, sahipliğe dayalı kira sertifikası, gayrimenkul yatırım fonu, borsa yatırım fonu, varantlar ve sertifikalar, girişim sermayesi yatırım fonu ve gayrimenkul sertifikası şeklinde ayrılır.
Borçlanma Araçları Piyasası: Yatırımcıların menkul kıymetlere yapacakları yatırımların fiyatlarının piyasada rekabet ortamında belirlenmesini ve istenildiği anda nakde dönüştürülebilmesini sağlayan piyasadır.
Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası: Bu piyasanın içerisinde altın, platin, gümüş ve paladyum yer almaktadır.
Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) : Pay, endeks ve dövize dayalı opsiyonlar ile pay, endeks, döviz, enerji, emtia, kıymetli madenler, yabancı endeksler, metal, TLREF ve devlet iç borçlanma senetleri üzerine vadeli işlem sözleşmelerinin işlem gördüğü piyasadır.
Peki borsada işlem yapılan pazarlar nelerdir? Bu pazarlar kaç gruba ayrılır?
Pay piyasasında işlem gören pazarlar toplam 7 tanedir. Bunlar, Yıldız Pazar (Z), Ana Pazar (N), Alt Pazar (T), Yakın İzleme Pazarı (W), Yapılandırılmış Ürünler ve Fon Pazarı (K), Nitelikli Yatırımcı İşlem Pazarı (Q) ve Piyasa Öncesi İşlem Platformu (S) olarak adlandırılır.
Öncelikli olarak bilinmesi gereken Yıldız Pazar, borsaya ilk kotasyonda halka arz edilen kısmının piyasa değeri 300 milyon TL ve üzeri olan payların işlem gördüğü pazarı tanımlar. Ana Pazar, borsaya ilk kotasyonda halka arz edilen kısmının piyasa değeri 75 milyon TL - 300 milyon TL arasında olan payların işlem gördüğü pazar anlamına gelir. Alt Pazar, borsaya ilk kotasyonda halka arz edilen kısmının piyasa değeri 40 milyon TL - 75 milyon TL arasında olan payların işlem gördüğü pazardır. Yakın İzleme Pazarında ise açıklamış olduğumuz Yıldız Pazar, Ana Pazar ve Alt Pazardan çıkarılma sonucu meydana gelen ortaklıkların paylarının işlem görür.
Bu pazar çeşitleri arasında en farklı şekilde ayrışan pazar ise Piyasa Öncesi İşlem Platformu (PÖİP)’dur. Bu platformda borsada işlem görmeyen şirketler, borsanın aldığı karar ile halka açık bir şekilde işlem görebilirler.
Borçlanma Piyasası pazarları ise Kesin Alım Satım Pazarı, Repo Ters Repo Pazarı, Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarı, Pay Senedi Repo Pazarı, Nitelikli Yatırımcıya İhraç Pazarı, Uluslararası Tahvil Pazarı, Taahhütlü İşlemler Pazarı ve Gözaltı Pazarı olmak üzere 8’e ayrılır.
Kesin Alım Satım Pazarı, ikinci el sabit getirili menkul kıymet işlemlerinin organize ve şeffaf bir piyasada işlem görmelerini sağlar ve likiditelerini artırır.
Repo-Ters Repo Pazarı, sabit getirili menkul kıymetlerin geri alım vaadi ile satım işlemlerinin organize piyasa koşulları içerisinde işlem görmesine olanak sağlar. Menkul kıymete repo uygulanmasına zemin hazırlar.
Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarında, belirli bir menkul kıymet üzerinde geri alım vaadi ile satım ve geri satım vaadi ile alım işlemleri yapılır. Bu işlemlerde repo oranı yanı sıra menkul kıymetin fiyatı da belirtilerek pazarlık yapmak mümkündür.
Pay Senedi Repo Pazarı aracı kuruluşlara ve yatırımcılara; portföylerindeki pay senetlerini repo yoluyla ödünç vererek fon temin edebilmelerine, ters repo yoluyla pay temin edilebilmelerine imkân sağlar.
Nitelikli Yatırımcıya İhraç Pazarı ise yalnızca sermaye piyasası mevzuatında tanımı yapılan nitelikli yatırımcılar tarafından satın alınabilecek sermaye piyasası araçlarının ihraç işlemlerinin gerçekleştirdiği pazardır.
Uluslararası Tahvil Pazarında Türkiye Cumhuriyeti Hazinesi tarafından ihraç edilen ve Borsa kotunda bulunan dış borçlanma araçları (“Eurotahvil”) işlem görür.
Taahhütlü İşlemler Pazarında Hazine tarafından kurulan varlık kiralama şirketlerince ihraç edilen Türk Lirası ödemeli kira sertifikaları (sukuk) ve borsa yönetim kurulu tarafından belirlenen diğer sermaye piyasası enstrümanları işlem görür.
Gözaltı Pazarında, daha önce Kesin Alım Satım Pazarında işlem görürken Borsa Kotasyon Yönergesi hükümleri çerçevesinde Gözaltı Pazarında işlem görmesi kararlaştırılan sermaye piyasası araçları işlem görür.
Ülkemizden ise borsada işlem yapabilmek için SPK tarafından yetkilendirilen kurumlarda hesap oluşturmanız, gerekli evraklara ve süreçlere uygunluk göstermeniz gerekmektedir. Borsada esas olan güvenirlilik ve şeffaflıktır. Yatırımcının korunması ve finansal okur yazarlığın artırılması Borsa İstanbul’un önemli misyonlarındandır. Borsa İstanbul neden bu kadar önemli diye sorduğunuzu duyar gibiyiz.
Borsa İstanbul bir önceki ismi ile İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, Türkiye'nin sermaye piyasasının değerlerini tespit ve güvenilirliğini sağlar. Tüm borsa işlemlerini bünyesinde gerçekleştirmek üzere faaliyet gösteren resmi kurum olma niteliği taşır.
Borsada hafta içi her gün 09:40- 09:55 saatleri arasında emir toplama işlemleri gerçekleştirilir. Saat 09:55 itibarıyla ise fiyat belirleme ve eşleştirmeler gerçekleştirilir. Sürekli işlem yöntemi ile seans 10:00 - 18:00 arasında devam eder.18:00-18:10 arasında da kapanış işlemleri gerçekleştirilir.
